اهمیت زبان مادری دربیرون از افغانستان
نویسنده: استاد شاه محمود محمود
مقدمه :
از بدو پیدایش انسان زبان جز انتقال مفاهیم و شناخت و اموزش و اتصال خانواده بوده است. طفل بعد از تولد ؛ احساس و گرمای مادر را لمس میکند و زبان که مادر به آن صحبت مینماید گوش فرا میدهد و به آن خو گرفته و حفظ میکند. برخی را با احساس خویش میشناسد و برخی را با چشمان خود تماشا نموده و مفهوم آنرا در حافظه نگهمیدارد. بنابران در کل زبان مادری عبارتند از : زبان طفل همان زبانی است که از بدو تولد درأغوش مادر و محیط خانه از والدین اش به خصوص مادر فرامی‌گیرد؛ میباشد ویا درواقع زبان اولی و اصلی همان زبان مادر طفل میباشد .دراین جا نمیتوان پدر را استثنا قایل شد . در کشور ما چون اکثر ازدواج ها میان اقوام مختلف که دارای زبانهای متفاوت هستند صورت گرفته باشد؛ بنابران معیار ما زبان مادری طفل است .
زبان مادری با تظاهرات ۲۱ فبروری ۱۹۵۲ م شهر داکا بنگال ( پاکستان شرقی و یا بنگله دیش امروزی) هیچگونه ارتباط ندارد. تنها آنچه که زبان مادری را مرتبت و منزله جهانی داد ؛ نامگذاری این روز در کنفرانس عمومی یونسکو مبنی بر تظاهرات فوق داشته است که در سال ۱۹۹۹ م به منظور کمک به تنوع زبانی در جهان بوده است . مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز به دلیل اهمیت زیاد آن، سال ۲۰۰۸ م را سال جهانی زبان‌ها اعلام کرد. وشعار« کسی که نتواند به زبان مادری خود صحبت کند، بخواند و بنویسد بیسواد محسوب میشود (یونسکو)» .
تنوع زبانی و فرهنگی و تعدد اقوام، ملیت‌ها و گروه‌های زبانی در سطح جهان غیرقابل انکار است. در حال حاضر بالغ بر پنج‌هزار اقلیت و گروه قومی در جهان زیست میکنند. بر اساس احصاییه های سازمان ملل ؛ نیمی از شش‌هزار زبانی که مردم جهان به آن سخن می‌گویند در حال نابودی است ودراین تنوع زبانی کشور ما افغانستان نیز شامل است .زبانهای پشتو، فارسی - دری ، ازبکی، ترکمنی ، نیکودری هزاره ها ، بلوچی، نورستانی، پشه‌ای، براهویی، پامیری ، واخی ، شغنی و اورمړی و برخی دیگر . اما چند تای این زبان ها که با عدم توجه گویندگان مواجه شده است روبه زوال است و برخی دیگر دیده میشود که بصورت ارادی رویه حاشیه روان است .
تجلیل از روز زبان مادری در دنمارک :
جمعی ازهموطنان ما از شهرهای دور و نزدیک دنمارک گردهم آمدند تا از زبان مادری درشهر ( سنوبورگ ) سیمیناری را طی محفلی برگزار نمایند . دانشمندان و ژورنالیستان و افراد صاحب نظر، مقالات و نظریات خویش را ایراد نمودند . دراین محفل تلاش گردید تا مشکلات زبان ها را به بررسی بگیرند و اظهار ناخرسندی نمودند که برخی زبان ها یا به حاشیه میروند و یا روبه فراموشی و نابودی گریبان گیر اند.
من نتوانستم نسبت ناخوشی صحی مطلب و مقاله وعده شده را تهیه و ایراد نمایم . اما در این محفل اشتراک نمودم و خیلی مختصر چند دقیقه یی صحبت نمودم که مفاد آن چنین است :
۱ - اگر منظور از زبان مادری همان زبان است است که از مادر فرا میگیریم با تاسف دراین محفل به جز یک خانم؛ هیچ مادری حضور نداشت. در چنین محافل زمانیکه از روز مادر و یا زبان مادری صحبت میشود حضور ( مادران ) حتمی است تا آنها بدانند که ازآنها یاداوری مینمایند و همچنان مادران درک کنند که ارزش و مقام شان در جامعه مرد سالار چگونه بررسی میگردد.
۲ - نکته دوم آموزش و پرورش بانوان در افغانستان است. در کشور ما نه تنها از طرف دولت ها در گذشته توجه به آن نشده است بلکه خود ما مسؤول جدی آن هستیم . در برخی مناطق عده یی از مردم پسران خویش را به مکاتب برای آموزش اجازه نمیدادند چه رسد به آموزش دختران . سطح تعلیمی در کشور ما آنچنانی که لازم است در درجه قرار ندارد که قناعت بخش باشد. بنابران هزاران دختر که با همه مشکلات و ناتوانایی اقتصادی؛ اجازه یافتند تا مکتب و لیسه را به اتمام برسانند و جمعی هم شامل پوهنتون شده و به درجات بلند فارغ شده اند. اما زمانیکه تشکیل خانواده دادند و ازدواج میکنند ؛ همه تحصیل و تخصص را جبرا" پشت پا زده ؛ به زندگی زناشویی مشغول شده اند. بنا" از این رهگذر بانوان متضرر میگردند. اجازه کار و حتی برخی آنها نمیتوانستند بیرون از منزل قدم بگذارند. که ضربه مهلکی به زنان و حتی فرزندان انها است.
۳ - اینکه تلاش صورت بگیرد تا فرزندان خود را در بیرون افغانستان با زبان مادری آشنا بسازیم . زبان مادری در شکل گیری هویت و شخصیت افراد تأثیر مثبت دارد و درواقع بخشی از هویت فرد است. دراین راستا مثال های را برشمردم که نه تنها مادران بلکه پدران مسؤولیت دارند تا زبان مادری یا زبان که والدین شان صحبت میکنند به صورت جدی آموزش داده شود و بکوشند تا فرزندان شان در منزل به زبان والدین خویش صحبت نمایند . در غیرآن چند سال بعد و یا نسل دوم و سوم هرگز زبان های مادری خویش را صحبت نخواهند کرد.
ما شاهد بسیار ازفرزندان مان هستیم که بین خود به زبان کشور دوم و یا سوم که مهاجر شده اند صحبت مینمایند و برخی از فرزندان که در اروپا و امریکا تولد شده اند ؛ از نوشتن و خواندن زبان مادری بی اطلاع اند. که باید پدران و مادران دراین زمینه توجه جدی نمایند. درغیرآن به محو زبان مادری و حتی محو خود مان که از کجا امده ایم مواجه میشویم .
اگر وضع به همین منوال باشد ؛ ایا موجودیت و هویت مان تا چند سال دیگر و یا بیست یا سی سال اینده چگونه خواهد بود؟
۴ - نکته مهم اینکه یادگیری زبان مادری آموزش زبانهای دیگر یا خارجی را آسان می نماید و منجر به پیشرفت زبانی و آموزشی میشود. کودکان از این طریق به درک بهتری دست مییابند وموفق میشوند تا چندین زبان را مقایسه و استفاده کنند . بنابران کورس ها و صنوف زبان مادری را در کشورهای که زندگی میکنیم ایجاد نمایم و موافقه سوسیال ها و کمون ها را بدست آورده تا دراین راستا ، ما را همکاری و کمک نمایند. در سال 2001 - 2002 به همکاری مکاتب دردو شهر موفق شده بودم تا چهار صنف زبان مادری و ادبیات و تاریخ افغانستان را به اطفال و جوانان تدریس کنم . ارزومندم تا هموطنان ما یکبار دیگر موفق به تدریس زبان های مادری برای فرزندان خویش گردند.
۵ - یادگیری و حتی تحصیل و رواج زبان مادری بین اعضای خانواده به تداوم پیوند مردم با گذشته و ریشۀ خود و جلوگیری از گسستن این پیوند و بی هویتی مان به طورکلی و بی هویتی زبانی به طور خاص میگردد. بنا" مثال برجسته یی که با گذشت هفتاد سال در کشور هند در یکی از قریه ها به نام Unniara راجستان یکصدوسی کیلومتر جنوب چیپور به تعداد پنج صد یا شش صد نفر زندگی دارند نام بردم که تا هنوز به فرزندان خویش زبان مادری یا پشتو را آموزش داده و همه تحت Hindu Pashton Community گردهم جمع آمده اند. این گروپ اولا" توسط خط دیورند در سال ۱۸۹۳ م از افغانستان جدا شدند و ثانیا" بعد از سال ۱۹۴۷ م استقلال هند و تقسیم نیم قاره به پاکستان و هندوستان از سرزمین خویش ( لورایی ، بوری و میختار) کویته ؛ اخراج شدند و جبرا" در هند ماندند. اما زبان خویش را تا حال حفظ نمودند.
در مجموع :
این محفل با گردهمایی افغانهای مقیم دنمارک بسیار ارزنده بود . در مورد مشکلات زبان مادری صحبت های همه جانبه صورت گرفت . و نقش جوانان و سهم گیری آنها دراین محفل برای من بسیار خوشایند بود . بار اول است که سیمینار و یا محفل با سهمگیری فعال جوانان همراه بود و هر کدام شان نظریات و مطالب خویش را در باره مشکلات زبان های مروج وطن بیان نمودند.
در حقیقت سیمینار در دو مرحله انجام شد . محترم محمد یوسف هیواد دوست و خانم محترمه شان منحیث گرداننده پروگرام سهم ارزنده داشتند . افغانهای شهر سنوبورگ همچنان در نظم و تنظیم این سیمینار زیاد توجه نموده بودند . که قابل تقدیر میباشد. در پایان محفل ارزیابی و پیشنهادات ارایه گردید و وعده سپردند که مقالات ایراد شده در یک مجموعه بصورت جداگانه انتشار پیدا میکند.