شناخت و کارکرد های سعدالدین خان غوثی
نویسنده: استاد شاه محمود محمود
سعدالدین خان فرزند جنرال غوث الدین خان لوگری از قوم اورمړشاخه زقوم خیل (1) متوطن ولایت لوگر است. در سال 1271 هـ ش = 1892 م تولد شده و پدرش جنرال غوث الدین خان در زمان سلطنت عبدالرحمن خان از مدافعان نبرد پنجده بود و بعدا" به رتبه نایب سالاری رسید و قشون هرات و میمنه را رهبری میکرد.
سعدالدین خان بعد از وفات پدر در خدمت نظام شامل گردید و بعد از مدتی به منصب قلعه بیگی ارگ شاهی تعیین گردید. با از بین رفتن امیرحبیب الله خان یعنی در زمان شاه امان الله خان موصوف به قومندانی کابل ( رییس تنظیمه) منصوب شد و دراین شغل بود که سرنوشت شان به شکل دیگری رقم خورد.
در زمان شاه امان الله خان ، کشور ایتالیا تحت زعامت موسیولونی مانند المان بیشتر از سایر کشورها برای نفوذ در افغانستان کوشید؛ و دراین راه خدماتی را انجام دادند .
اما یکی از اتباع ایتالیا در سال 1304 هـ ش به نام ( پپرنو) روزی بدون اجازه کتبی قبلی میخواست وارد ماشین خان نظامی واقع جاده سپه سالار و یا به عباره دیگر فابریکه حربی واقع باغ علم گنج شود.
از اینکه موصوف اجازه رفتن به ماشین خانه را نداشت محافظ ماشین خانه مانع رفتن پیرینو ایتالیائی میشود اما ایتالیائی محافظ افغانی را به ضرب گلوله کشته و خودش پابه فرار می نهد. سعدالدین خان به حیث قوماندان کابل برای حفظ حاکمیت ملی و بازخواست نمودن خون عسکر افغان امردستگیری پیرنو ایتالیوی را که اولاً کوشش شود زنده بدست بیایید واگرامکان نداشت امرفیرنمودن را همچنان صادر کرد. ایتالوی مذکور در شرق افغانستان در سرحدات هند برتانوی آن زمان شناسائی شده و در اثرمقاومت ، محافظان سرحدی بالایش فیرنموده و پیرنو ایتالوی را ازپا درآوردند.در آن زمان که قدرت انگلیس رو به زوال بود اما ایتالیا به شکل دیگری سلطهٔ نفوذ خویش را علیه ترکی عثمانی پهن مینمود۰ با داشتن مشاوران وقدرت سیاسی از حد نسبتاً زیاد درافغانستان از دولت افغانستان خواستار دربند کشیدن سعدالدین خان و فرستادن وی به محاکم ایتالیا شدند . بعدازگفتگوها میان دولتین؛ دولت افغانستان در مقابل خواست ایتالیا با پرداخت ده هزارلیرهٔ ایتالیوی و برطرفی سعدالدین خان غوثی از قوماندانی کابل مناقشه را رفع میسازد. بعد از مدت کوتاهی امیر امان الله خان سعدالدین خان را به حضور خویش خواسته و به خاطر پاداش خدمت به وطن و حفاظت وی از منافع ملی ؛ یکی از خواهران خود بنام « فرخ تاج بیگم » (2) را به زنی وی داده و برایش میگوید که به خاطر خدمت تان میخواهم عضو فامیلم باشید و همچنان ناظم ارگ شاهی.
سعدالدین خان سه بارازدواج نموده زوجه اولی شان از مردم کابل بود و در جوانی وفات نموده بود؛ ازوی آنقدر معلومات بدست نیست ، زوجهٔ دومی شان ازقوم خودش یعنی زقوم خیل؛ صبیهٔ ملا میر صالح خان ولد ملک عبدالرسول خان از قلعهٔ ممه قریه زقوم خیل ولسوالی برکی برک و خانم سومی اش صبیهٔ امیر حیب الله خان که از بطن یکی از جملهٔ چهار زن نکاحی امیرو خواهر امیرامان الله بود؛ میباشد.
ثمرهٔ سه بار ازدواج اش پنج پسر و پنج دختراست.
سه پسرش نصرالدین، شمس الدین و نظام الدین که در خوردسالی فوت شده اند. پسر چهارم حسام الدین غوثی که با نواسهٔ دختری غوث الدین خان عروسی نموده بود« دخترعمه اش» و از طرف مادرهم لوگری بود و پسر پنجم داکتر سعدالله غوثی که با نواسهٔ سردارمحمد کبیرسراج « نواسهٔ ماما اش» عروسی نموده بود.
دختران سعدالدین خان هر یک سعدیه غوثی خانم داکتر عبدالحکیم ضیایی، عالیه غوثی، وسیمه غوثی خانم عبدالله یفتلی، مرضیه غوثی خانم بشیراحمد نورو ابتهاج غوثی خانم سیف الرحمن قتیل ضیایی.
ناگفته نباید گذاشت که سعدالدین خان غوثی بعد ازسقوط سلطنت امیر امان الله خان در دورهٔ حبیب الله کلکانی برای مدت چند ماه با برادران خویش نوراحمد جان غوثی که از متوالیان روضهٔ مزارشریف بود وعبدالله خان غوثی که بعد ها حکمران لغمان و مشاور سترمحکمه بود؛ زندانی شدند و پس از سقوط امیر حبیب الله کلکانی برای مدتی در خانه بودند و به سال 1325 هـ ش = 1946 م به عمر 54 سالگی به اثرمریضی « گرده » جهان فانی را وداع گفته داعیه اجل را لبیک گفتند و در حضیره قول آبچکان واقع ده افغانان شهر کابل به خاک سپرده شد.
زیرنویسها :